Barbara Rae-venter: Thám tử DNA

Barbara Rae-Venter đã giúp cảnh sát xác định tội phạm thông qua phả hệ di truyền. Nguồn: Latest Stories - National Geographic

Vào tháng 2/2017, Barbara Rae-Venter nhận được một cuộc gọi từ một điều tra viên nhờ cô giúp đỡ trong quá trình điều tra một vụ án hình sự. “Tôi đã trả lời là ‘chắc chắn rồi’”, Rae-Venter, một luật sư về sở hữu trí tuệ đã nghỉ hưu ở phía bắc California cho biết. Khi đó, bà không biết rằng mình vừa nhận lời tham gia vào cuộc truy bắt một trong những kẻ giết người hàng loạt và hiếp dâm khét tiếng nhất lịch sử nước Mỹ. Công việc của Rae-Venter không chỉ hỗ trợ việc bắt giữ tên sát nhân mà còn chứng minh một phương pháp hiệu quả nhưng gây tranh cãi – xác định tội phạm thông qua phả hệ di truyền.

“Bà ấy đã mở ra cánh cửa cho những người từng muốn làm điều này, nhưng vẫn còn e ngại”, CeCe Moore, người đứng đầu đơn vị phả hệ pháp lý ở công ty Parabon Nanolabs ở Reston, Virginia, cho biết.

Rae-Venter đã được đào tạo về ngành phả hệ di truyền – sử dụng DNA trong cây phả hệ gia đình – để tìm hiểu về tổ tiên của gia đình bà. Sau đó, bà đã sử dụng những công cụ này để hỗ trợ người khác, chẳng hạn như những người được nhận nuôi từ khi còn nhỏ. Điều này đã thu hút sự chú ý của Paul Holes, một điều tra viên của văn phòng luật sư quận Contra Costa ở California.

Holes đang theo dõi dấu vết của một kẻ đã gây ra nỗi khiếp sợ cho California suốt những năm 1970 và 1980. Hắn đã thực hiện 12 vụ giết người, 45 vụ hãm hiếp và 120 vụ trộm – rất khó để bắt được hung thủ, kẻ được biết đến với những cái tên như Kẻ hiếp dâm miền Đông, Kẻ rình mò trong đêm hoặc Sát nhân bang Cali. Holes suy luận rằng nếu Rae-Venter có thể chắp nối lại nguồn gốc họ hàng của kẻ giết người, việc tìm ra danh tính của hung thủ sẽ dễ dàng hơn.

Rae-Venter đã tải lên một hồ sơ được tạo ra từ DNA ở hiện trường vụ án vào GEDmatch, một cơ sở dữ liệu công khai được các nhà phả hệ học sử dụng. Mặc dù không lớn như các website phả hệ thương mại, các điều khoản dịch vụ của GEDmatch không ngăn cấm tuyệt đối hoạt động tìm kiếm thông tin của cơ quan thực thi pháp luật.

Ngay lập tức, bà đã tìm thấy một người có vẻ là anh em họ thứ ba hoặc thứ tư của hung thủ. Với sự trợ giúp của FBI và các cơ quan luật pháp địa phương, Rae-Venter đã sử dụng phương pháp tam giác đạc tổ tiên chung (kiểm tra và so sánh các nhóm bằng chứng khác nhau về nhiễm sắc thể Y) và sau đó xây dựng cây phả hệ. Cuối cùng, bà đã chú ý đến Joseph DeAngelo, một cựu sĩ quan cảnh sát sống ở Sacramento. Một xét nghiệm DNA ngay sau đó đã chứng minh suy đoán của bà là hoàn toàn chính xác.

Nhiều người trong cộng đồng phả hệ biết rằng đây là phương pháp khả thi, nhưng hiện vẫn đang có những cuộc tranh luận rằng điều này có bị coi là xâm phậm quyền riêng tư hay không. Moore cho biết, trước đây có những nơi từng nhờ bà giúp đỡ theo cách tiếp cận này, nhưng bà đã từ chối do đây vẫn còn là vấn đề gây tranh cãi và phần lớn người dùng GEDmatch không nghĩ rằng đây là phương pháp khả thi. Khi vụ bắt giữ DeAngelo được nhiều người biết đến, mọi thứ đã thay đổi: Cộng đồng nghiên cứu phả hệ nói chung, đã chấp nhận việc sử dụng dữ liệu này, ít nhất là trong tìm kiếm những tội phạm nguy hiểm.

Curtis Roger, nhà đồng sáng lập GEDmatch, đã sửa đổi các quy tắc của cơ sở dữ liệu để làm rõ hơn rằng các cơ quan thực thi pháp luật có thể sử dụng các thông tin này. Ông cho biết vẫn chưa thấy có sự thay đổi đáng kế trên website này.

Cánh cửa giờ đã rộng mở cho những điều tra tương tự. Dưới sự chỉ đạo của Moore, Parabon Nanolabs đã tải lên 200 hồ sơ thủ phạm lên GEDmatch, giúp xác định được ít nhất là 22 thủ phạm và thực hiện được nhiều vụ bắt giữ.

Rae-Venter cho biết đã có hơn 70 trường hợp đến gặp bà để tìm kiếm sự giúp đỡ. Mặc dù là người kín đáo và tôn trọng sự riêng tư, bà vẫn hào hứng muốn tham gia nhiều hơn. Rốt cuộc, công việc mới của bà dường như diễn ra cả ở trong gia đình. Trong một nghiên cứu riêng của mình, bà đã xác định được một họ hàng của mình từng là thanh tra thám tử ở Sở Cảnh sát Thủ đô London trong thời điểm tên sát nhân nổi tiếng Jack Đồ tể (Jack the Ripper) còn hoạt động. Bà cho biết: “Tôi rất muốn tìm hiểu những vụ án mà ông ấy đã điều tra”.

Thanh An dịch

Nguồn: https://www.nature.com/immersive/d41586-018-07683-5/index.html