Động đất ở Thổ Nhĩ Kỳ-Syria: Khoa học biết điều gì?

Một trận động đất 7,8 Magnitude đã xảy ra ở Tây nam Thổ Nhĩ Kỳ và một phần của Syria trong những giờ đầu tiên của buổi sáng ngày 6/2/2023. Đã xác định được hơn 2.500 người thiệt mạng và hàng ngàn người khác bị thương. Trận động đất tiếp theo ở mức 7,5 Magnitude thậm chí diễn ra chỉ sau chín giờ cũng như 200 dư chấn.

Trận động đất này và các dư chấn đã san phẳng các tòa nhà và khiến những người cứu hộ đào bới qua lớp bê tông để tìm những người sống sót, có thể chỉ dấu là lượng tử vong còn tăng nhiều hơn nữa. Nature đã trao đổi với bốn nhà nghiên cứu về địa chấn trong vùng và những gì sẽ đến trong những ngày tới.

Thổ Nhĩ Kỳ là một khu vực động đất hoạt động

Phần lớn diện tích Thổ Nhĩ Kỳ đều ở trên mảng Anatolia giữa hai đứt gãy lớn, Đứt gãy Bắc Anatolia và Đứt gãy Đông Anatolia. Mảng kiến tạo mang Arabia, bao gồm Syria, đang va chạm về phía bắc vào biên giới phía nam của Mảng Á Âu và khiến Thổ Nhĩ Kỳ bị nén về phía Tây, theo David Rothery, một nhà khoa học địa lý tại ĐH Mở Anh. “Thổ Nhĩ Kỳ đang chuyển về phía Tây hai cm mỗi năm dọc theo đứt gãy Đông Anatolia”, ông cho biết thêm. “Một chửa độ dài của đứut gãy này đã được nâng lên qua các trận động đất”.

Seyhun Puskulcu, một nhà địa chấn học và điều phối của Quỹ Động đất Thổ Nhĩ Kỳ có trụ sở ở Istanbul, nói những người ở Thổ Nhĩ Kỳ đều nhận thức rõ về khả năng dễ bị tổn thương của mình trong động đất. “Điều này không gây ngạc nhiên nữa”, Puskulcu nói. Hiện anh đang đi tổ chức các hội thảo về nhận thức của công chúng về động đất ở các thành phố Adana, Tarsus, Mersin và Tây Thổ Nhĩ Kỳ từ tuần trước.

Chấn tâm động đất cách 26km về phía Tây của thành phố Nurdagi, tỉnh Gaziantep, Thổ Nhĩ Kỳ, và sâu 17,9 km. Trận động đất 7,5 Magnitude mới đây ở cách 4km về phía Đông nam của Ekinözü, tỉnh Kahramanmaraş.

Các tòa nhà ở Thổ Nhĩ Kỳ và Syria đều bị tổn hại – chiến tranh làm điều này trở nên xấu hơn

Thông thường, người chết trong động đất là do bị gạch đá xây dựng rơi. Theo Cơ quan Khảo sát Địa lý Mỹ, người dân ở Nam Thổ Nhĩ Kỳ sống trong những tòa nhà xây dựng chất lượng kém, không có cốt thép và khung bê tông thấp tầng bị rủi ro bậc nhất do rung lắc động đất.

Trong một nghiên cứu xuất bản vào tháng ba năm 2022 trên tạp chí Soil Dynamics and Earthquake Engineering, Arzu Arslan Kelam của ĐH Kỹ thuật Trung Đông Ankara, và đồng nghiệp đã đề xuất là trung tâm Gaziantep có thể có tiềm năng nếm trải thiệt hại tầm trung trở lên với động đất 6,5 Magnitude. Nguyên nhân chính là do các tòa nhà hiện có đều là các cấu trúc gạch thấp tầng, được xây dựng ở rất gần nhau.

Vào năm 1999, một trận động đất 7,4 Magnitude xảy ra ở ở cách Đông Nam Izmit, Thổ Nhĩ Kỳ 7 dặm, gây ra cái chết của hơn 17.000 người và khiến 250.000 người mất nhà cửa. Sau thảm kịch này, chính quyền Thổ Nhĩ Kỳ đã đưa những quy tắc xây dựng mới và một hệ thống bảo hiểm động đất bắt buộc vào áp dụng. Nhiều tòa nhà bị ảnh hưởng trong động đất mới đây đều xây dựng trước năm 2000, Mustafa Erdik, một kỹ sư xây dựng dân dụng tại ĐH Bogazici, Thổ Nhĩ Kỳ nói.

Tình trạng tồi tệ nhất diễn ra ở Syria, nơi phải chịu đựng xung đột kéo dài 12 năm đã làm mất đi các tiêu chuẩn xây dựng. Động đất ngày nay tác động vào vùng tây bắc Syria với các tòa nhà ở Aleppo và Idlib. Vốn đã bị chiến tranh hủy hoại, chúng được tái thiết với những vật liệu chất lượng thấp hoặc “bất cứ vật liệu nào có sẵn”, Rothery nói. “Chúng có thể đã đổ xuống nhanh hơn so với những tòa nhà được xây với chất lượng xây dựng tốt hơn và giá thành cao hơn một chút. Chúng tôi mới phát hiện ra”, anh cho biết thêm.

Cái gì tiếp theo?

Các nhà nghiên cứu cho biết con người cần sẵn sàng cho những trận động đất và dư chấn tiếp theo cũng như với tình trạng thời tiết ngày một xấu hơn. “Khả năng có thể xảy ra những dư chấn lớn, thậm chí còn có thể dẫn đến phá hủy nhiều hơn, sẽ tiếp tục trong nhiều tuần và nhiều tháng”, Ilan Kelman, người nghiên cứu về thảm họa và sức khỏe ở University College London, Anh, nói.

“Dự báo thời tiết cho vùng này là đêm nay sẽ có mưa tuyết. Điều đó có nghĩa là con người đang bị mắc kẹt trong đổ nát, những người có thể được cứu, có thể bị đóng băng đến chết. Vì vậy thảm họa sẽ còn tiếp tục”, Kelman cho biết thêm.

Anh Vũ tổng hợp

Nguồn: https://www.nature.com/articles/d41586-023-00364-y

https://edition.cnn.com/2023/02/05/europe/earthquake-hits-turkey-intl-hnk/index.html