NHỮNG NGƯỜI BA LAN TỪNG ĐƯỢC TRAO GIẢI NOBEL

Sự kiện Sóng hấp dẫn (Gravitational Waves) được nhóm nghiên thuộc Dự án LIGO (Laser Interferometer Gravitational-Wave Observatory) Scientific Collaboration phát hiện đang làm dậy sóng trong giới khoa học toàn cầu.  15 nhà khoa học Ba Lan và 2 nhà khoa học gốc Việt đã  tham gia vào phát minh lịch sử này. Nhân sự kiện này, tôi chợt nhớ, đất nước Ba Lan với diện tích tương đương nước ta, dân số chừng 38,5 triệu người, nhưng đã đóng góp cho thế giới 7 giải Nobel trên nhiều lĩnh vực, nhất là văn học. Xin điểm lại vài nét về những con người và những đóng góp đặc biệt quan trọng ấy của người Ba Lan cho nhân loại.

1. Marie Skłodowska-Curie (7/11/1867-4/7/1934), được xem là nữ khoa học gia xuất sắc nhất mọi thời đại. Bà là người đầu tiên vinh dự nhận được hai Giải Nobel trong hai lĩnh vực khác nhau, vật lý (1903) và hóa học (1911), nổi tiếng nhất là những nghiên cứu tiên phong về phóng xạ. Bà được sinh ra tại thủ đô Vacsava, tên khai sinh là Maria Salomea Skłodowska. Marie - Curie học tập tại Đại học Floating và bắt đầu sự nghiệp nghiên cứu khoa học tại Vacsava, sau đó, làm giảng viên tại Đại học Paris (Sorbonne), trở thành công dân của cả hai nước Ba Lan và Pháp. Năm 1995, thi thể của bà được đưa vào mai táng tại điện Panthéon ở Paris bởi những đóng góp to lớn của bà cho nhân loại.

2. Henryk Sienkiewicz (5/5/1846 – 15/11/1916), là nhà văn Ba Lan đoạt giải Nobel văn học năm 1905 dành cho “Thành tựu trọn đời”. Ông là nhà báo, tiểu thuyết gia xuất sắc (bút danh Litwos) với nhiều đóng góp cho nhân loại. Các tác phẩm nổi tiếng nhất của ông có thể kể đến như:  bộ ba tiểu thuyết Potop (Trận hồng thủy), Pan Wolodyjowski (Ngài Wolodyjowski), Ogniem i mieczem (Bằng lửa và gươm); hai tiểu thuyết về cuộc sống hiện đại là Bez dogmatu (Không có giáo điều) và Rodzina Polaniekich (Gia đình Polaniecki); Đặc biệt cuốn tiểu thuyết Quo vadis (1895-1896) đã mang lại cho ông danh tiế ng lẫy lừng thế giới.                                                                                                             

3. Wladyslaw Reymont (tên thật: Stanisław Władysław Rejment; 7/5/1867 – 5/12/1925) là nhà văn Ba Lan đoạt giải Nobel Văn học năm 1924. Thành công đầu tiên của ông trên con đường văn nghiệp là tiểu thuyết Ziemia obiecana (Đất hứa, 1889), phản ánh nạn tham nhũng, tình trạng bóc lột công nhân và những vụ làm ăn không minh bạch tại khu công nghiệp vải sợi ở Łódź. Đây là lần đầu tiên một cuốn tiểu thuyết đề cập đến những vấn đề kinh tế xã hội nảy sinh từ sự phát triển công nghiệp hóa của một thành phố ở Châu Âu. Tác phẩm lớn nhất của ông - được trao giải Nobel là Chłopi (Những người nông dân, 1904-1909), là bộ tiểu thuyết 4 tập thể hiện sức mạnh bản năng của nhân dân, của những con người chất phác, giản dị. Những lưu học sinh như chúng tôi khi đến tham quan Khu bảo tàng dệt may tại Łódź ngày nay vẫn thường được nghe nhắc đến ông và những tác phẩm đặc sắc đó.

4. Czesław Miłosz (30/6/1911-14/8/2004), ông sinh ở Šeteniai, khi đó còn thuộc Đế quốc Nga, sau đó lần lượt thuộc Ba Lan, Liên Xô và hiện nay là Litva, đạt giải Nobel văn học dành cho “Thành tựu trọn đời” năm 1980. Các tác phẩm nổi tiếng của ông là Tiểu thuyết Zdobycie wladzy (Giành chính quyền, 1952), Tiểu luận Zniwolony umysl (Trí tuệ bị cầm tù, 1953), Tiểu thuyết  Dolina Issy (Thung lũng Issy, 1955),... Đối với nhân dân Ba lan, ông được xem là “Nhà thơ thế kỷ, người dẫn dắt tinh thần, người thầy đức tin và là trụ cột của văn hóa Ba lan”. Ông mất tại Krakow (Cố đô Ba Lan) ngày 14 tháng 8 năm 2004.

5. Lech Wałęsa, ông sinh ngày 29/9/1943, là một chính trị gia Ba Lan, một nhà hoạt động công đoàn và hoạt động cho nhân quyền. Ông là người đồng sáng lập tổ chức Công đoàn Đoàn kết (Solidarność) - một tổ chức công đoàn độc lập đầu tiên trong khối các nước cộng sản Đông Âu. Ông đoạt giải Nobel Hòa bình năm 1983, và làm tổng thống Ba Lan giai đoạn 1990-1995.

6. Wisława Szymborska (2/7/1923–1/2/2012), là nhà thơ người Ba Lan đoạt Giải Nobel Văn học năm 1996. Bà Szymborska được trao giải Nobel cho "những tác phẩm thơ tái hiện chân thực một thế giới, trong đó cái thiện và cái ác đan xen, giành giật nhau chỗ đứng cả trong tư duy lẫn hành động của con người, thể hiện tấm lòng một công dân, một nghệ sĩ có nhân cách lớn và đầy trách nhiệm trước những thực trạng các giá trị tinh thần bị đảo lộn, trước nguy cơ suy đồi đạo đức trong cuộc sống hiện đại". Thơ của Wislawa Szymborska được dịch ra khoảng 40 thứ tiếng, trong đó có tiếng Việt Nam. Những tác phẩm thơ tiêu biểu của bà có: Wolanie do yeti (Lời kêu gọi đối với người tuyết, 1957), Poezje wybrane (Tuyển thơ, 1967), Sto pociech (Một trăm trò hề, 1967), Wielka liczba (Số lớn, 1976), Ludzie na moscie (Những người trên cầu, 1985), Koniec i poczatek (Kết thúc và mở đầu, 1993),…                                                                                         

Dịp này, chúng ta cũng hào hứng, tự hào khi có hai nhà khoa học gốc Việt tham gia trong nhóm nghiên cứu phát hiện Sóng hấp dẫn (Gravitational Waves), gồm: TS T. Huynh-Dinh, từ Livingston Observatory, Louisianna, USA và TS  T.T. Nguyen, từ Australian National University, Australia. Nhóm nghiên cứu LIGO Scientific Collaboration gần như chắc chắn sẽ đoạt giải Nobel vật lý kỳ tới. Xin chúc mừng hai nhà khoa học gốc Việt đã góp mặt trong khám phá thế kỷ này!

Nguyễn Thức Tuấn​