10 nhân vật ảnh hưởng lớn đến khoa học thế giới năm 2022

Svitlana Krakovska

Tiến sĩ Svitlana Krakovska là nhà khoa học đứng đầu phái đoàn Ukraine của Ủy ban Liên chính phủ về Biến đổi Khí hậu (IPCC). Bà đã liên kết việc Nga tấn công Ukraine với biến đổi khí hậu, cho rằng điều này làm nổi bật sự phụ thuộc của con người vào nhiên liệu hóa thạch. "Việc dễ dàng lấy năng lượng từ hoạt động đốt than và dầu khí đã thay đổi cán cân quyền lực trong thế giới loài người", bà nói.

Krakovska vốn là nhà khí tượng học. Bà bắt đầu nghiên cứu mô hình hóa khí hậu trong quá trình học sau tiến sĩ và phát hiện có nhiều người phủ nhận biến đổi khí hậu ở Ukraine. Tuy nhiên, khi thấy các nhà khoa học được coi trọng như thế nào tại hội nghị IPCC năm 2013, bà đã thuyết phục các đồng nghiệp tham gia, giúp đẩy mạnh ảnh hưởng của họ trong nước.

Kể từ khi cuộc giao tranh nổ ra vào tháng 2, Krakovska đã phát biểu tại nhiều sự kiện trên khắp thế giới để kêu gọi các nhà lãnh đạo noi theo quyết tâm của người Ukraine trong việc chống biến đổi khí hậu. Krakovska tiếp tục công việc dự báo biến đổi khí hậu tại Kyiv, dành số tiền kiếm được để mua máy phát điện cho khu vực xung quanh.

Dimie Ogoina

Bác sĩ bệnh truyền nhiễm Dimie Ogoina, làm việc tại Đại học Niger Delta ở Nigeria, là người đầu tiên chẩn đoán một trường hợp mắc đậu mùa khỉ, một căn bệnh do virus gây ra, trong đợt bùng phát năm 2017. Ông đã trình bày chi tiết về sự lây lan của bệnh tại nước này.

Năm 2019, ông cùng các cộng sự cho rằng đậu mùa khỉ có thể lây qua quan hệ tình dục, vì trẻ em dường như không mắc bệnh kể cả trong những gia đình có bệnh nhân. Phát hiện này giúp nâng cao nhận thức về căn bệnh và mức độ nghiêm trọng của nó ở những nước thu nhập cao, đồng thời thúc đẩy các chiến dịch tiêm chủng.

Đợt bùng phát đậu mùa khỉ hiện nay, bắt đầu từ tháng 6, có thể đang suy yếu trên toàn cầu. Tuy nhiên, căn bệnh vẫn còn phổ biến ở Nigeria. Nước này đã xác nhận 624 ca nhiễm trong năm nay. Lý do là thuốc và nhiều tài nguyên khác không được phân phối rộng rãi ở khu vực Tây và Trung Phi như ở các nước giàu hơn. Ogoina cho rằng con số 624 vẫn là một sự đánh giá thấp và đang tiếp tục nỗ lực ngăn chặn sự lây lan của dịch bệnh. Ông lo ngại virus sẽ quay trở lại nếu con người trở nên tự mãn.

Lisa McCorkell

Lisa McCorkell là chuyên gia về chính sách và sức khỏe cộng đồng, mắc Covid-19 vào đầu năm 2020. Cũng trong năm 2020, bà thành lập một tổ chức nghiên cứu cùng 4 nhà khoa học cũng từng mắc bệnh và chịu các di chứng hậu Covid-19. Họ thực hiện nhiều nghiên cứu về căn bệnh, đồng thời vận động cho các chính sách hỗ trợ bệnh nhân.

Hiện tại, tổ chức huy động được 4,8 triệu USD để tài trợ cho những dự án nghiên cứu của mình. McCorkell cũng đã xác nhận trước Quốc hội Mỹ về những nhu cầu của bệnh nhân, liên hệ với Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ và ghi chép lại hơn 200 triệu chứng.

Diana Greene Foster

Tiến sĩ Diana Greene Foster, nhà nhân khẩu học tại Đại học California, San Francisco, là người đánh giá hiệu quả của các chính sách kế hoạch hóa gia đình. Năm 2006, bà theo dõi tác động của việc từ chối phá thai cho phụ nữ đến sức khỏe tinh thần, thể chất và kinh tế trong 5 năm sau đó. Nghiên cứu cho thấy, phụ nữ dễ có khả năng sống trong nghèo đói, nuôi con một mình và gặp các biến chứng khi sinh hơn do bị từ chối phá thai.

Ngày 24/6, Tòa án Tối cao Mỹ đảo ngược phán quyết của vụ kiện "Roe chống lại Wade", cho phép hơn một nửa số bang của Mỹ cấm hoặc hạn chế phá thai. Foster không ngạc nhiên khi nghe kết quả và lên kế hoạch cho một nghiên cứu xem xét tác động của điều này.

Nghiên cứu hiện đã triển khai, nhằm so sánh những người phá thai trước khi lệnh cấm có hiệu lực với những người đã lên kế hoạch phá thai nhưng không thể thực hiện. Bà hy vọng kết quả sẽ giúp các nhà hoạch định chính sách quyết định có nên hủy bỏ lệnh hạn chế ở bang mình hay không.

António Guterres

António Guterres, hiện là tổng thư ký của Liên Hợp Quốc (LHQ), đưa ra những ý kiến mạnh mẽ liên quan đến cuộc khủng hoảng khí hậu trong năm nay. Sau khi quỹ tổn thất và thiệt hại được thành lập tại COP27 vào tháng trước, Guterres nhận xét rằng Trái Đất "vẫn đang trong phòng cấp cứu". "Chúng ta cần giảm mạnh lượng phát thải ngay lập tức và đây là vấn đề mà COP năm nay chưa giải quyết được", ông nói thêm.

Những tuyên bố táo bạo đã trở thành nét đặc trưng trong nhiệm kỳ của Guterres và thường liên quan đến các vấn đề môi trường toàn cầu. Ngoài ra, ông cũng giúp thiết lập một hành lang cho các chuyến hàng ngũ cốc từ Ukraine, ngăn chặn một cuộc khủng hoảng lương thực toàn cầu. Trong thời gian diễn ra COP27, ông cũng thúc đẩy những nước giàu tại hội nghị thượng đỉnh G20 cam kết giúp nước đang phát triển chuyển đổi sang năng lượng tái tạo.

Muhammad Mohiuddin

Bác sĩ Muhammad Mohiuddin làm nên lịch sử vào tháng 1 năm nay khi cùng nhóm phẫu thuật của mình cấy ghép tim lợn cho người. Bệnh nhân suy tim giai đoạn cuối David Bennett, 57 tuổi, trải qua cuộc phẫu thuật kéo dài nhiều giờ tại Trung tâm Y tế Đại học Maryland, Baltimore. Ông không đủ điều kiện để nhận ghép tim người và phải nằm liệt giường hai tháng trong khi sức khỏe dần xấu đi.

Tim lợn được cấy ghép đã trải qua quá trình chỉnh sửa gene để hệ thống miễn dịch của Bennett ít có khả năng thải trừ nội tạng. Trong những tuần trước cuộc phẫu thuật, Mohiuddin phải gửi bằng chứng cấy ghép thành công nội tạng lợn vào khỉ đầu chó cho Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ. Bennett qua đời hai tháng sau cuộc phẫu thuật, nhưng thời gian này đã là dài hơn dự kiến và thử nghiệm vẫn mang lại thông tin giá trị cho các quy trình trong tương lai.

Alondra Nelson

Alondra Nelson là nhà cố vấn chính sách, nhà xã hội học và phó giám đốc Khoa học và Xã hội tại Văn phòng Chính sách Khoa học và Công nghệ Mỹ (OSTP). Bà là người đầu tiên được trao vị trí này tại OSTP, văn phòng chịu trách nhiệm tư vấn khoa học cho tổng thống cũng như thông báo và điều phối chính sách.

Năm nay, bà nghiên cứu dự luật về quyền trí tuệ nhân tạo (AI), trong đó nêu chi tiết những quyền con người cần được bảo vệ khi xây dựng và triển khai các công nghệ AI, bao gồm quyền riêng tư, bình đẳng xã hội và chủng tộc. Bà cũng kêu gọi các cơ quan chính phủ đảm bảo công chúng có thể tiếp cận đầy đủ nghiên cứu ngay khi được công bố.

Jane Rigby

Jane Rigby, tiến sĩ tại Trung tâm Bay Vũ trụ Goddard thuộc NASA, đóng vai trò then chốt trong việc đưa Kính viễn vọng Không gian James Webb phóng lên không gian và hoạt động hiệu quả, mở ra những cơ hội to lớn để nghiên cứu vũ trụ.

Rigby từng muốn trở thành phi hành gia nhưng không đáp ứng được các yêu cầu về thể chất. Do đó, bà lao vào nghiên cứu thiên văn học, làm việc với Kính viễn vọng Keck ở Hawaii và Kính viễn vọng Không gian Spitzer của NASA. Bà tham gia nhóm dự án Kính viễn vọng Không gian James Webb năm 2010, khi dự án đang bị chậm trễ và chi phí tăng cao, giúp khắc phục nhiều vấn đề phức tạp.

Sau khi James Webb phóng thành công cuối năm 2021, bà chịu trách nhiệm diễn giải ánh sáng nền xâm nhập từ vũ trụ vào các quan sát của kính viễn vọng. Từ đó đến nay, công cụ trị giá 10 tỷ USD này đã mang lại nhiều bức ảnh ấn tượng về các ngôi sao, thiên hà, tinh vân, khám phá vật chất tối, hố đen và khí quyển trên các hành tinh khác.

Yunlong Cao

Tiến sĩ Yunlong Cao bắt đầu công việc nghiên cứu tại Đại học Bắc Kinh cuối năm 2019 và không lâu sau, thành phố Bắc Kinh bị phong tỏa. Ông sử dụng những kỹ thuật mà mình phát triển cho hệ gene để nghiên cứu các kháng thể được kích hoạt khi nhiễm SARS-CoV-2.

Ban đầu, ông sàng lọc những người đã khỏi Covid-19 để nhận diện các kháng thể có thể là mục tiêu cho vaccine. Sau đó, ông xác định kháng thể nào có khả năng chống lại những đột biến của virus tốt nhất, đồng thời phát hiện một phương pháp giúp chỉ ra cách virus phản ứng với chúng.

Cao cùng cộng sự sử dụng dữ liệu sàng lọc để dự đoán nhiều đột biến mà sau đó thực sự xuất hiện trong những biến thể Covid-19. Sau đó, họ có thể đánh giá khả năng tránh miễn dịch của biến thể. Hiện tại, Cao đang nghiên cứu chế tạo những loại thuốc mới giúp bảo vệ con người khỏi các biến thể tương lai.

Saleemul Huq

Tiến sĩ Saleemul Huq, nhà nghiên cứu khí hậu tại Trung tâm Quốc tế về Phát triển và Biến đổi Khí hậu ở Bangladesh, đóng vai trò quan trọng trong Hội nghị thượng đỉnh về biến đổi khí hậu COP27 diễn ra hồi tháng 11. Qua nhiều cuộc đàm phán kéo dài, các nước tham dự đồng ý lập quỹ "tổn thất và thiệt hại".

Theo đó, các nước phải trả hàng tỷ USD cho những nơi dễ bị ảnh hưởng bởi thời tiết khắc nghiệt và nước biển dâng cao do biến đổi khí hậu. Quỹ này là kết quả của một chiến dịch, chủ yếu do Huq dẫn đầu, kéo dài gần 30 năm nhằm khiến các nước giàu và phát thải cao thừa nhận trách nhiệm tài chính của mình.

Huq bắt đầu đam mê khoa học khi đi vòng quanh thế giới cùng cha mẹ vì họ cần chuyển đến các cơ quan ngoại giao khác nhau. Ông học hóa sinh và nhận bằng tiến sĩ tại Đại học Hoàng gia London sau đó trở về Bangladesh để thành lập một tổ chức về môi trường.