Tám giải pháp tháo gỡ khó khăn cho KH&CN

Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc nêu năm yếu tố nòng cốt của phát triển KH&CN. Ảnh: baodientu.chinhphu.vn

Hội nghị còn có sự hiện diện của Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam, lãnh đạo các cơ quan trung ương, và sự tham dự trực tuyến từ lãnh đạo các tỉnh tại các đầu cầu trực tuyến.

Thủ tướng đánh giá cao thành tích đạt được của ngành KH&CN trong năm qua, nhận định, vai trò của KH&CN ngày càng được nâng cao trong mọi lĩnh vực của đời sống kinh tế xã hội. Trong bối cảnh đất nước đang phải đối mặt với nhiều thách thức, đặc biệt ảnh hưởng của biến đổi khí hậu làm thiệt hại hai tỷ đô la, Việt Nam vẫn có những điểm nhấn đáng chú ý như số lượng doanh nghiệp thành lập mới, trong đó có nhiều doanh nghiệp sản xuất, doanh nghiệp KH&CN, tăng đạt kỷ lục 48%. Năng lực sản xuất cũng tiếp tục tăng lên, đơn cử như Đồng Tháp xuất khẩu thành công các mặt hàng nông lâm hải sản đạt hơn hai tỷ đô la. Nguyên nhân dẫn đến những thành công này , theo đánh giá của Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc, có sự đóng góp rất lớn của ngành KH&CN.

Tuy nhiên, Thủ tướng cũng chỉ ra, chỉ số đổi mới sáng tạo của Việt Nam là hạng 59 thế giới, các chỉ tiêu liên quan đến KH&CN khoảng dưới 50, tuy nhiên năng lực cạnh tranh chỉ đạt hạng 56, chỉ số sẵn sàng công nghiệp là 92/140 quốc gia, nghĩa là còn lâm vào tình trạng tụt hậu. Nguyên nhân của vấn đề này, theo Thủ tướng, “là do cơ chế trong quản lý nhà nước chứ không phải nhà khoa học”.

Để tháo gỡ khó khăn, Thủ tướng nêu năm yếu tố nòng cốt của phát triển KH&CN là thể chế, cơ chế, môi trường làm việc; con người; cơ sở hạ tầng; năng lực hội nhập của đất nước và năng lực kiến tạo, quản trị cho KH&CN. Trên  cơ sở này, Thủ tướng gợi ý tám giải pháp cho Bộ KH&CN:

Trước hết, Bộ KH&CN phải tạo thể chế thông thoáng trong việc trọng dụng nhân tài, kể cả người chưa vào Đảng, kiều bào là những nhà khoa học ở nước ngoài nhưng có nguyện vọng cống hiến năng lực và kinh nghiệm cho quê hương. Thủ tướng nhận định cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 đòi hỏi Việt Nam phải đổi mới nền hành chính để phát huy vai trò của KH&CN, và không ai khác ngoài Bộ KH&CN cần báo cáo lãnh đạo Đảng, Chính phủ những đề nghị tháo gỡ những thể chế ảnh hưởng đến sự phát triển của KH&CN.

Bộ KH&CN cũng phải đảm bảo có năng lực thực thi pháp luật trong việc bảo vệ quyền tài sản, quyền sở hữu trí tuệ để giúp phát huy nội lực và tranh thủ ngoại lực một cách hiệu quả trong việc thúc đẩy ứng dụng các tiến bộ KH&CN phục vụ sự nghiệp phát triển đất nước.

Cần có sự rà soát, đánh giá toàn bộ đội ngũ cán bộ khoa học của Việt Nam để làm cơ sở quy hoạch nhân lực và hoạch định những chiến lược đào tạo nhân lực và sử dụng một cách tối ưu khả năng của họ, tránh tái diễn tình trạng đổ xô đi học các ngành kinh tế, kế toán mà ít quan tâm đến khoa học tự nhiên, khoa học xã hội… Đây là vấn đề Bộ KH&CN cần bạc bạc và phối hợp với Bộ GD&ĐT để tìm hướng giải quyết.

Các nghiên cứu KH&CN cần gắn liền với thực tiễn và yêu cầu của thị trường, cần tìm hiểu và cân nhắc thị trường cần gì để có hướng đi thích hợp. Bộ KH&CN cần cân nhắc hình thành chợ giao dịch về công nghệ một cách hiệu quả và thực chất để tạo điều kiện sản phẩm công nghệ có thể gặp được nhu cầu thực sự của khách hàng.

Hoạt động KH&CN cần phải được tách khỏi các hoạt động hành chính, tránh tình trạng hành chính hóa trong nghiên cứu khoa học. “Nếu các nhà khoa học suốt ngày lo nghĩ thủ tục hành chính thì rơi rụng về am hiểu chuyên môn trong khi am hiểu về thủ tục hành chính lại tăng lên”, Thủ tướng nhận xét. Vì vậy, ông đề nghị, “cần làm quen với tư duy quản lý khoa học chỉ dựa vào kết quả chứ không nên dựa vào quá trình”.

Thứ sáu, để tận dụng được xu thế toàn cầu hóa đang diễn ra mạnh mẽ, Bộ KH&CN cần đẩy mạnh hợp tác quốc tế, qua đó giới thiệu nhiều công nghệ tiên tiến, hiện đại để đem về áp dụng ở Việt Nam.

Để giải quyết vấn đề kinh phí đầu tư cho nghiên cứu khoa học, cần khuyến khích doanh nghiệp đầu tư, ứng dụng KH&CN trong sản xuất, đồng thời suy nghĩ thay đổi cơ cấu đầu tư cho KH&CN. Hiện nay phương thức quản lý còn nặng nề phức tạp nên cần tập trung tháo gỡ nút thắt trong thể chế về KH&CN nhằm tạo điều kiện cho các doanh nghiệp có động lực đầu tư đổi mới công nghệ.

Cuối cùng, Thủ tướng kêu gọi các nhà khoa học phải biết lắng nghe hơi thở cuộc sống, có những hiểu biết nhất định về kinh tế, thị trường, để tạo điều kiện đưa kết quả nghiên cứu vào ứng dụng hiệu quả trong thực tiễn.

Bộ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thị Kim Tiến khẳng định KH&CN đã trở thành động lực phát triển của ngành y tế, và đặc biệt nhấn mạnh vào những thành công trong liên kết với Bộ KH&CN trong những năm qua. “Trước những yêu cầu bức xúc của nhân dân, chúng tôi đặt hàng với các đơn vị nghiên cứu, chủ động đề nghị Bộ KH&CN chỉ định một số đề tài, dự án cấp nhà nước để cùng nhau giải quyết… qua đó tạo điều kiện chủ động đào tạo nguồn nhân lực lõi – tức là những nhóm chuyên môn thật chuyên sâu, thật tinh nhuệ”. Kết quả là, theo bà, trên một số lĩnh vực, nền y học Việt Nam đã đạt tới tầm thế giới hoặc ngang tầm khu vực. Ví dụ trong lĩnh vực y tế dự phòng, các sản phẩm tiêu biểu là vắc xin phòng bệnh cho người, một trong 10 sản phẩm thuộc chương trình trọng điểm phát triển sản phẩm quốc gia đến năm 2020 do Bộ KH&CN quản lý, hay vắc xin Rota – sản phẩm của chương trình KC 10 đã đưa Việt Nam trở thành một trong hai quốc gia châu Á, và một trong mười hai quốc gia trên thế giới, có thể sản xuất bằng công nghệ hiện đại.