Quê hương và âm nhạc của Frederic Chopin

Frederic Chopin sinh ra ở làng Żelazowa Wola, khoảng 50 kilomet phía tây thủ đô Warsaw, Ba Lan, với tên khai sinh là Fryderyk Franciszek Chopin. Đây cũng chính là nơi bố mẹ Chopin đã gặp nhau. Bố ông là Mikołaj (Nicolas) Chopin, là người Pháp, khi đó là gia sư dạy trẻ cho gia đình quý tộc Skarbeks. Mẹ Chopin là Justyna Krzyzanowska (tên thời thiếu nữ), người Balan, sống ở đó giúp điều hành ngôi nhà của gia đình Skarbeks. Người cha đỡ đầu của ông, người mà ông được đặt tên theo, là Fryderyk Skarbek (khi đó 18 tuổi), con trai cả của vợ chồng Bá tước Skarbeks.
Mặc dù là thời thơ ấu của Fryderyk không gắn liền với Żelazowa Wola, vì khi Chopin được 7 tháng tuổi, gia đình Chopin đã chuyển hẳn đến Warsaw, nơi đây vẫn là địa điểm hành hương nổi tiếng của những người hâm mộ Chopin. Ngôi nhà ở Wola được xây dựng lại và trở thành bảo tàng Chopin, được bao quanh bởi một công viên tuyệt đẹp. 

Ảnh bên trái: Bảo tàng Chopin tại làng Zelazowa Wola, nơi Chopin sinh ra. Phía bên phải bảo tàng là bức tượng Chopin bằng đá sa thạch của tác giả Stanisław Sikora, được khánh thành năm 1968. Ảnh bên phải: Phía sau bảo tàng là một tượng đài Chopin bằng đồng đặt trên bệ đá granit của tác giả Józef Gosławski, được khánh thành năm 1969 nhân kỷ niệm 120 năm ngày mất của Chopin.

Hàng năm từ đầu tháng năm đến cuối tháng chín, vào các chủ nhật, các buổi độc tấu piano được tổ chức tại nơi đây, do các nghệ sĩ nổi tiếng thế giới, đặc biệt những nghệ sĩ đạt giải thưởng trong các cuộc thi âm nhạc Chopin trình diễn. Các ngày thứ bảy là những buổi biểu diễn của những nghệ sĩ trẻ tài năng. Ngay như trong các ngày không có các buổi hòa nhạc, những gia điệu bất hủ của Chopin vẫn vang lên nhẹ nhàng sâu lắng theo từng bước chân tham quan bảo tàng cũng như khi dạo bước giữ những hàng cây và vườn hoa trong công viên.
Ngày sinh do ông và gia đinh đề cập là ngày 1 tháng 3 năm 1810. Tuy nhiên trong sổ lưu trữ của nhà thờ tại Brochów nơi Chopin làm lễ rửa tội (vào ngày 23 tháng 4 năm 1810) có ghi ngày sinh của ông là 22 tháng 2 năm 1810. Hiện vẫn chưa có lời giải về sự sai lệch này. Hiện nay ngày kỷ niệm sinh nhật chính thức của Chopin là ngày 1 tháng 3. 

Tài liệu về ngày sinh của Frederic Chopin.Trong sổ lưu trữ (ảnh trái) của nhà thờ tại Brochów nơi Chopin làm lễ rửa tội vào ngày 23 tháng 4 năm 1810 có ghi ngày sinh của Chpin là 22 tháng 2 năm 1810. Trong lá thư Chopin gửi hiệp hội Văn học ở Paris (đề ngày 16 tháng 1 năm 1933) ngày sinh do ông ghi là ngày 1 tháng 3 năm 1810.

Tâm hồn Ba lan trong âm nhạc của Chopin

Trong huyết quản của Frederic Chopin chảy hai dòng máu Ba Lan và Pháp. Dù phần lớn các tác phẩm ông sáng tác khi ông sống xa đất nước, âm nhạc Chopin mang đậm dấu tâm hồn Ba lan của ông. Chopin sáng tác rất nhiều thể loại nhạc khác nhau. Thể loại mang bản sắc đậm nét Ba lan là mazurkas và polonaises chiếm tới gần một phần ba trong tống số hơn 230 tác phẩm của ông còn được lưu giữ cho đến ngày nay.
Mazurkas là nhóm tác phẩm lớn nhất của ông gồm 57 tác phẩm được ông sáng tác trong suốt cuộc đời. Những tác phẩm mazurkas giống như cuốn nhật ký của cuộc đời ông và cũng thể hiện tính điển hình đặc trưng của âm nhạc Chopin nhất.
Mazurka (a) là một điệu vũ dân gian rất đặc trưng điển hình của tầng lớp bình dân Ba Lan, với nhịp điệu nhanh, mạnh, sôi động và trẻ trung. Điệu nhảy bắt đầu xuất hiện từ thế kỷ 16 từ những cư dân vùng Mazovia (miền trung đông của Ba Lan). Nó nhanh chóng được toàn dân Ba Lan biết tới và vô cùng yêu thích, rồi sau đó trở nên thịnh hành ở nhiều nước Châu Âu.
Chopin đã có tiếp cận trực tiếp với điệu mazurka khi ông tới thăm các vùng nông thôn Ba Lan trong nhiều dịp nghỉ hè hay thăm viếng người thân bạn bè. Trong mazurkas của mình, Chopin đã tạo ra một tổng hợp tuyệt vời của nhiều yếu tố có nguồn gốc dân gian. 41 trong số 57 tác phẩm đã được ông xuất bản trong 11 phần có số thứ tự (số Op. (b)), hai tác phẩm được xuất bản riêng không có số, còn lại là các bản thảo, được xuất bản sau khi ông mất. Với mazurkas, Chopin đã đưa người nghe đến gần với tâm hồn và trái tim của ông ở mức độ cao hơn bất cứ tác phẩm nào khác.
Bản mazurka cung La giáng trưởng Op.7 no.4 là bản mazurka đầu tiên, được xuất bản lần đầu tiên vào năm 1833, sau khi ông đã rời Ba lan. Nó được tin là được Chopin phát triển và hoàn thiện từ bản mazurka đầu tiên ông sáng tác khoảng năm 1824, khi ông mới 14 tuổi và còn đang học trường phổ thông ở Warszaw. Hai tác phẩm cuối cùng được ông sáng tác trong hai năm cuối đời (1848-1849) cũng là hai bản mazurkas: mazurka cung Sol thứ và cung Fa thứ, được xuất bản sau khi ông mất và được đánh số Op.67 no.2 và Op.68 no.4. Mazurka cung Sol thứ là bản hoàn thiện, còn Mazurka cung Fa thứ chưa được hoàn thiện nên nó được coi là tác phẩm cuối cùng của ông sáng tác năm 1849. Bản phác thảo được tìm thấy sau khi Chopin mất, nhưng rất khó đọc. Sau đó nó được xuất bản dù là có những phần không thể đọc được.
Tâm hồn Ba lan của ông còn được thể hiện trong các bản Polonaise, là dòng nhạc liên quan mật thiết đến tổ quốc Ba Lan. Polonaise (b) là một điệu nhảy truyền thống và cổ xưa nhất của người Ba Lan, có tốc độ vừa phải, mang nhiều tính nghi thức trịnh trọng, được hình thành từ giới quý tộc Ba Lan hồi thế kỷ 16, rồi lan ra khắp giới quý tộc Châu Âu. Thể loại nhạc polonaises của ông gồm 16 tác phẩm cho piano (còn được lưu giữ, và còn thêm ít nhất là 7 bản nữa mà bị thất lạc). Dù là phong cách của các polonaise có thay đổi theo thời gian, phát triển từ các tiểu phẩm nhỏ trong các phòng khiêu vũ thông thường thành những tác phẩm dành cho những vũ hội lớn, tất cả các tác phẩm polonaise, bất kể đến thời gian sáng tác, đều chứa đựng ý tưởng chung của một polonaise - điệu nhảy quốc gia quan trọng nhất của Ba Lan. Điều đặc biệt nữa là tác phẩm đầu tiên ông sáng tác khi chỉ mới 7 tuổi (năm 1817) cũng chính là bản nhạc polonaise (Polonaise cung Sol thứ và polonaise cung Si giáng trưởng).

Ảnh trái: Trang đầu tác phẩm polonaise cung Sol thứ (Polonaise G-minor) được xuất bản, là polonaise đầu tiên của Chopin sáng tác năm 1817 (khi mới 7 tuổi). Ảnh phải: Tác phẩm mazurka cung La giáng trưởng (Mazurka A-flat major Op.7, no.4) xuất bản lần đầu tiên vào năm 1833, được tin là đã được Chopin hoàn thiện từ bản mazurka đầu tiên sáng tác khoảng năm 1824.

Tác phẩm mazurka cung La thứ Op.59 No.1, Polonaise cung Mi giáng trưởng Op.22 và concerto cung Fa thứ cho piano và dàn nhạc Op.21 đã làm nên tên tuổi và vinh quang của Nghệ sĩ Nhân dân Đặng Thái Sơn tại cuộc thi Piano quốc tế mang tên Chopin lần thứ 10 tổ chức vào tháng 10 năm 1980 tại Warsaw. Ngoài việc giành giải nhất (huy chương vàng), ông còn giành thêm cả 3 giải phụ dành cho thí sinh đã trình diễn xuất xắc mazurka, polonaise và concerto (c).
Ngoài tính đặc thù Ba Lan rõ rệt nhất của các tác phẩm mazurka và polonaise, có lẽ Chopin còn muốn gửi gắm nỗi nhớ quê hương vào 19 bài hát ông sáng tác với nhạc đệm piano cho lời bằng tiếng Ba Lan. 18 bài với lời lấy từ thơ của các nhà thơ thuộc thế hệ của ông, và một bài là lời dịch sang tiếng Ba lan từ tiếng Litva. Chopin đã viết những bài hát này vào nhiều thời điểm khác nhau, mà phần lớn là sau khi ông đã xa Ba Lan.

Tài liệu tham khảo:
từ Internet, đặc biệt từ trang “Narodowy Instytut Frederyka Chopina”
https://pl.chopin.nifc.pl/chopin/
Ảnh của tác giả (cả ảnh chụp các tài liệu lưu trữ trong bảo tàng Chopin).

Chú dẫn:
(a) Mazurka là dạng sở hữu cách và đối cách của mazurek trong tiếng Ba Lan, lấy từ mazur - từ chỉ những cư dân vùng Mazovia.
(b) Ngoài 16 tác phẩm polonaises cho piano, còn một polonaise cho piano và dàn nhạc và một polonaise cho piano và violoncelle (cello).
Hiện Polonaise là một điệu nhảy phổ biến trong các bữa tiệc lễ hội. Đặc biệt là nó luôn là điệu nhảy đầu tiên tại vũ hội cao cấp „studniówka” trong các trường phổ thông trung học tại Ba Lan, diễn ra khoảng 100 ngày trước kỳ thi tốt nghiệp phổ thông.

Polonaise là dạng sở hữu cách của Poland (Ba lan) theo tiếng Pháp.
(c) Độc giả có thể thưởng thức tiếng đàn của Nghệ sĩ Nhân dân Đặng Thái Sơn trong cuộc thi năm 1980, trình bày tác phẩm
mazurka: https://www.youtube.com/watch?v=QjaK23IOR1k
polonaise: https://www.youtube.com/watch?v=9mqp1pzRPBU
piano concerto: https://www.youtube.com/watch?v=9DBo0j9xlwc

Các tác phẩm được nhắc đến trong bài viết:
Mazurka in A-flat major Op.7, no.4 (xuất bản 1933, từ bản sáng tác đầu tiên năm 1824)
Mazurka in G minor Op.67 no.2 (sáng tác năm 1948-1849, xuất bản năm 1855)
Mazurka in F minor Op.68 no.4 (sáng tác năm 1849, xuất bản năm 1855)
Polonaise in G-minor (sáng tác năm 1817, xuất bản năm 1817)
Polonaise in B-flat major (sáng tác năm 1817, xuất bản năm 1910).
Mazurka in A minor, Op.59 No.1 (sáng tác năm 1845, xuất bản năm 1846).
Andante Spianato and Grande Polonaise Brillante in E flat major Op.22 (sáng tác năm 1830-1836, xuất bản năm 1836)
Piano Concerto in F minor, Op.21.
Tất cả các tác phẩm của Chopin là đều dành cho piano, mà phần lớn là cho độc tấu piano. Tuy nhiên Chopin cũng sáng tác hai tác phẩm dành cho piano và dàn nhạc: piano concerto cung Mi thứ (Piano Concerto in E minor, op.11, sáng tác năm 1830, xuất bản năm 1833) và piano concerto cung Fa thứ (Piano Concerto in F minor, op.21, sáng tác năm 1829-1830, xuất bản năm 1836).